Η πανδημία COVID-19 άλλαξε τον κόσμο και οι επιπτώσεις της φαίνεται πως θα διαρκέσουν. Καθημερινά διαβάζω άρθρα και απόψεις επιστημόνων σε διάφορους κλάδους της οικονομίας τα οποία ομολογώ πως είναι αρκετά ενδιαφέροντα και πραγματικά οι αλλαγές που συμβαίνουν και έρχονται είναι αρκετά σημαντικές.
Οι επιχειρήσεις τους τελευταίους εννέα μήνες προσπαθούν να προσαρμοστούν σε νέες καταστάσεις. Ο αγώνας κατά της πανδημίας COVID-19 δεν έχει κερδηθεί ακόμη, υπάρχει ωστόσο ένα εμβόλιο που δίνει ελπίδες, αρκεί βέβαια αυτές να επιβεβαιωθούν.
Αν σας φαίνεται μεγάλο το άρθρο... μπορείτε και να το ακούσετε:
Το 2021 φαίνεται πως θα είναι το έτος μετάβασης σε μια νέα κανονικότητα. Αν δεν υπάρξει κάποια απροσδόκητη εξέλιξη άτομα, επιχειρήσεις και κοινωνία μπορούν να αρχίσουν να επεξεργάζονται τη διαμόρφωση του μέλλοντος τους και όχι απλώς να μένουν στο παρόν ή ακόμα και στο πρόσφατο παρελθόν. Η επόμενη «κανονικότητα» θα είναι διαφορετική και σίγουρα δε θα είναι ίδια με αυτήν του 2019. Θεωρώ πως στο μέλλον θα μιλάμε για τις προ covid-19 εποχές και τη μετά covid-19 εποχή.
Σήμερα, συναντάμε ουρές εκτός καταστημάτων που οφείλονται κυρίως στις υγειονομικές απαιτήσεις της φυσικής απόστασης. Τα θέατρα είναι κλειστά, τα καταστήματα που πουλάνε «μόδα» είναι κλειστά και τα προϊόντα τους βρίσκονται στις ντουλάπες τους και όχι στις βιτρίνες τους όπως θα έπρεπε. Βέβαια πολλά από αυτά, μας «έφεραν» τη βιτρίνα τους, στις οθόνες μας. Τα μουσεία είναι κλειστά, η εξέλιξη όμως αυτή έκανε πολλά από αυτά περισσότερο ψηφιακά! Μπορείς να δεις πλέον τα εκθέματα από απόσταση (σίγουρα δεν είναι το ίδιο…), μέσα στο μουσείο.
Όταν η ελπίδα θα επιστρέψει και φαίνεται σε πολλές αγορές πως σταδιακά επιστρέφει, τότε οι πωλήσεις θα εκτοξευθούν. Αυτό συμβαίνει ήδη σε αγορές που έχει επιστρέψει η αισιοδοξία για μια επιστροφή στην κανονικότητα. Στη Κίνα για παράδειγμα φαίνεται πως οι τζίροι σε πολλά είδη ξεπερνούν και αυτούς του 2019! Αντίθετα με προηγούμενες οικονομικές κρίσεις, στη κρίση αυτή που οφείλεται στην πανδημία Covid-19 έχουν πληγεί ιδιαιτέρως κλάδοι που έχουν να κάνουν με τις υπηρεσίες και κυρίως με τον τουρισμό, την εστίαση, τους χώρους διασκέδασης και αυτές οι επιχειρήσεις είναι που θα πρέπει να στηριχθούν ιδιαιτέρως.
Αυτό δεν σημαίνει ότι οι καταναλωτές θα ενεργήσουν όλοι με τον ίδιο τρόπο. Μια πρόσφατη έρευνα των καταναλωτών της McKinsey, που δημοσιεύτηκε στα τέλη Οκτωβρίου, κατέληξε πως σε χώρες με μεγαλύτερους μέσους όρους ηλικίας, όπως η Γαλλία, η Ιταλία και η Ιαπωνία, ο δείκτης «αισιοδοξίας» είναι χαμηλότερος σε σχέση με χώρες που έχουν νεότερους πληθυσμούς, όπως η Ινδία και η Ινδονησία. Η Κίνα ήταν μια εξαίρεση - έχει έναν πληθυσμό σχετικά γερασμένο και παρόλα αυτά φαίνεται πως επικρατεί η αισιοδοξία.
Έχει ενδιαφέρον να δει κανείς το προφίλ των καταναλωτών στην Κίνα και αυτό γιατί η Κίνα ήταν η πρώτη χώρα που επλήγη από την πανδημία COVID-19, αλλά και η πρώτη επίσης που την έθεσε υπό έλεγχο. Μελέτες εκεί έδειξαν πως μετά τον έλεγχο της πανδημίας, οι καταναλωτές άρχισαν να ξοδεύουν σημαντικά και σε πολλές περιπτώσεις περισσότερο και σε σχέση με το 2019. Το ίδιο πάνω κάτω συνέβη και στην Αυστραλία όπου και εκεί η πανδημία ελέγχεται σε μεγάλο βαθμό. Οι δαπάνες των νοικοκυριών έφεραν έναν ταχύτερο από τον αναμενόμενο ρυθμό ανάπτυξης, 3,3 τοις εκατό το τρίτο τρίμηνο του 2020 ενώ αντίστοιχα οι δαπάνες για αγαθά και υπηρεσίες αυξήθηκαν κατά 7,9 τοις εκατό. (Jamie Smyth, «Η οικονομία της Αυστραλίας εξέρχεται από την ύφεση COVID-19», Financial Times, 1 Δεκεμβρίου 2020, ft.com.)
Από τα παραπάνω καταλαβαίνει κανείς πως όσο επανέρχεται η αισιοδοξία για την αντιμετώπιση της πανδημίας, τόσο θα επανέρχονται και οι αγορές και μάλιστα με μεγαλύτερους ρυθμούς από τους αναμενόμενους.
Τι φαίνεται πως θα γίνει στα ταξίδια;
Οι άνθρωποι που ταξιδεύουν για λόγους αναψυχής θα θελήσουν να συνεχίσουν αυτόν τον τρόπο ζωής και θα επιστρέψουν σύντομα. Στην Κίνα συνολικά, η πληρότητα των ξενοδοχείων και ο αριθμός των ταξιδιωτών σε πτήσεις εσωτερικού ήταν πάνω από το 90% των επιπέδων τους στο 2019. Λόγω της εμπιστοσύνης στα μέτρα υγείας και ασφάλειας της χώρας, τα εγχώρια ταξίδια είναι σχεδόν πίσω στο επίπεδο που παρατηρήθηκε πριν από την πανδημία και τα εγχώρια ταξίδια υψηλού επιπέδου είναι στην πραγματικότητα μπροστά από αυτό.
Από την άλλη τα επαγγελματικά ταξίδια δεν έχουν επανέλθει και φαίνεται πως παγκοσμίως θα αργήσουν να επανέλθουν, αν επανέλθουν. Οι βιντεοκλήσεις και τα εργαλεία συνεργασίας που επιτρέπουν την απομακρυσμένη εργασία και συνεργασία, για παράδειγμα, θα μπορούσαν να αντικαταστήσουν κάποιες επιτόπιες συναντήσεις και συνέδρια.
Η ιστορία δείχνει ότι, μετά από μια ύφεση, τα επαγγελματικά ταξίδια χρειάζονται περισσότερο χρόνο από τα ταξίδια αναψυχής για να επιστρέψουν. Μετά την οικονομική κρίση του 2008–09, για παράδειγμα, τα διεθνή επαγγελματικά ταξίδια χρειάστηκαν πέντε χρόνια για να ανακάμψουν, σε σύγκριση με τα δύο χρόνια για τα διεθνή ταξίδια αναψυχής.
Τα περιφερειακά και εσωτερικά επαγγελματικά ταξίδια πιθανότατα θα ανακάμψουν, ορισμένες εταιρείες θα θέλουν να συνεχίσουν τις προσωπικές συναντήσεις πωλήσεων και πελατών το συντομότερο δυνατό. Όταν μια εταιρεία επιστρέψει στις πρόσωπο με πρόσωπο συναντήσεις, οι ανταγωνιστές τους μπορεί να μην θέλουν να μείνουν πίσω.
Εν ολίγοις, τα ταξίδια αναψυχής καθοδηγούνται από την επιθυμία των ανθρώπων να εξερευνήσουν και να απολαύσουν, και αυτό δεν έχει αλλάξει. Πράγματι, ένα από τα πρώτα πράγματα που κάνουν οι άνθρωποι καθώς μεγαλώνουν είναι να ταξιδεύουν - πρώτα κοντά στο σπίτι και μετά πιο μακριά. Δεν υπάρχει λόγος να πιστεύουμε ότι η ζήτηση για αναψυχή θα αλλάξει ή ότι η ανθρώπινη περιέργεια θα μειωθεί. Αντιθέτως η αποτελεσματική χρήση της τεχνολογίας κατά τη διάρκεια της πανδημίας και οι οικονομικοί περιορισμοί που θα αντιμετωπίσουν πολλές εταιρείες για χρόνια μετά την πανδημία- θα μπορούσε να σημάνει την αρχή μιας μακροπρόθεσμης διαρθρωτικής αλλαγής στα επαγγελματικά ταξίδια. Το κομμάτι αυτό δεν αποτελεί μικρό κομμάτι στην αγορά των ταξιδιών… Το 2018, οι δαπάνες για επαγγελματικά ταξίδια ανήλθαν σε 1,4 τρισεκατομμύρια δολάρια, ποσό που ήταν πάνω από το 20% των συνολικών δαπανών στον τομέα της φιλοξενίας και των ταξιδιών. (Πηγή: Παγκόσμιο Συμβούλιο Τουρισμού και Τουρισμού, wttc.org). Ο επαγγελματικός τουρισμός φέρνει επίσης ένα δυσανάλογο μερίδιο των κερδών, περίπου 70 τοις εκατό των εσόδων παγκοσμίως για ξενοδοχεία υψηλού επιπέδου. Αυτή η αγορά φαίνεται λοιπόν πως αλλάζει και οι επιχειρήσεις που εξυπηρετούσαν τέτοιες ανάγκες πρέπει να προσαρμοστούν σε νέα δεδομένα.
Η κρίση φέρνει και μια νέα γενιά επιχειρηματιών
Ο Πλάτων είχε πει: Ανάγκα και θεοί πείθονται (Και οι θεοί ακόμα πείθονται μπροστά στην ανάγκη) και ναι η αναγκαιότητα είναι πράγματι η «μητέρα» της εφεύρεσης. Κατά τη διάρκεια της κρίσης COVID-19, ένας τομέας που έχει σημειώσει τεράστια ανάπτυξη είναι η ψηφιοποίηση σε πολλές επιχειρηματικές δραστηριότητες, από την εξυπηρέτηση πελατών μέσω διαδικτύου, την απομακρυσμένη εργασία, τον επανασχεδιασμό της αλυσίδας εφοδιασμού έως και τη χρήση τεχνητής νοημοσύνης (AI) και μηχανικής μάθησης για τη βελτίωση των λειτουργιών των επιχειρήσεων. Στον κλάδο της υγείας δε, βλέπουμε η υγειονομική περίθαλψη να έχει αλλάξει ουσιαστικά και συναντάμε πλέον πιο εύκολα όρους όπως η τηλεθεραπεία.
Η κρίση δημιουργεί και ευκαιρίες και αυτό είναι δεδομένο. Για παράδειγμα στις ΗΠΑ μόνο το τρίτο τρίμηνο του 2020, υπήρχαν περισσότερες από 1,5 εκατομμύρια εφαρμογές για νέες επιχειρήσεις - σχεδόν διπλάσιες από την ίδια περίοδο το 2019 (Επιχειρήσεις και βιομηχανία: Χρονικές σειρές / διαγράμματα τάσεων", Γραφείο Απογραφής των ΗΠΑ, 15 Δεκεμβρίου 2020, census.gov.)
Έχουμε δει και θα δούμε πολλές τέτοιες ατομικές επιχειρήσεις να δημιουργούνται στην after covid εποχή.
Στη Γαλλία είχαμε 84.000 νέες συστάσεις επιχειρήσεων τον Οκτώβριο του 2020, ο αριθμός αυτός είναι υψηλότερο που έχει καταγραφεί ποτέ στην Γαλλία 20% περισσότερο από ό,τι τον ίδιο μήνα το 2019. Τέτοιες αυξήσεις μικρότερες ή μεγαλύτερες είδαμε και στη Γερμανία αλλά και στη Βρετανία (αύξηση 30% το τρίτο τρίμηνο, που αντιστοιχεί στη μεγαλύτερη αύξηση που παρατηρήθηκε ποτέ από το 2012). (Andy Bounds και Chris Tighe, «Ξεκινώντας μια επιχείρηση εν μέσω πανδημίας», Financial Times, 26 Νοεμβρίου 2020, ft.com. )
Συνολικά, η κρίση COVID-19 ήταν καταστροφική για τις μικρές επιχειρήσεις και αυτό είναι το μόνο σίγουρο. Έχει γραφτεί από πολλούς και είναι σχεδόν σίγουρο πως μετά την πανδημία θα υπάρξει σημαντική ανάκαμψη σε πολλούς κλάδους της οικονομίας που επλήγησαν και μεταξύ αυτών θα είναι και οι μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις.
Η εργασία άλλαξε εν μέσω πανδημίας και κάποιες από τις αλλαγές αυτές θα παραμείνουν
Η κρίση COVID-19 δημιούργησε επιτακτική ανάγκη για τις εταιρείες να αναδιαμορφώσουν τις δραστηριότητές τους και μια ευκαιρία να τις μεταμορφώσουν. Για παράδειγμα η τηλεργασία ήρθε και μάλλον θα μείνει σε ένα μεγάλο ποσοστό. Οι περισσότερες αλλαγές μπήκαν βίαια στις επιχειρήσεις, όμως για να επιβιώσουν αυτές, έπρεπε να γίνουν.
Το Παγκόσμιο Ινστιτούτο McKinsey (MGI) εκτιμά ότι περισσότερο από το 20 τοις εκατό του παγκόσμιου εργατικού δυναμικού (οι περισσότεροι από αυτούς σε θέσεις εργασίας υψηλής ειδίκευσης, σε τομείς όπως η χρηματοδότηση, η ασφάλιση και η πληροφορική) θα μπορούσαν να εργάζονται το μεγαλύτερο μέρος του χρόνου τους μακριά από το γραφείο - και να είναι εξίσου αποτελεσματικό. Αυτή είναι μια τεράστια αλλαγή και συμβαίνει όχι μόνο λόγω της κρίσης COVID-19, αλλά και επειδή η πρόοδος στον αυτοματισμό και την ψηφιοποίηση την κατέστησε πλέον δυνατή. Ο Διευθύνων Σύμβουλος της Microsoft Satya Nadella σημείωσε τον Απρίλιο του 2020 ότι «έχουμε δει ψηφιακή μετατροπή δύο ετών σε δύο μήνες» (Jared Spataro, «2 χρόνια ψηφιακού μετασχηματισμού σε 2 μήνες», Microsoft, 30 Απριλίου 2020, microsoft.com.)
Από την άλλη, μεγάλες οι αλλαγές που έχουν να κάνουν με την προσαρμογή του εργατικού δυναμικού στις απαιτήσεις του αυτοματισμού, της ψηφιοποίησης και άλλων τεχνολογιών. Αυτό δεν ισχύει μόνο για τομείς όπως η τραπεζική, οι τηλεπικοινωνίες, κλπ. αλλά είναι μια πρόκληση γενικότερη, ακόμη και σε τομείς που δεν σχετίζονται με την απομακρυσμένη εργασία. Για παράδειγμα, οι μεγάλοι λιανοπωλητές αυτοματοποιούν όλο και περισσότερο το ταμείο. Εάν οι πωλητές θέλουν να διατηρήσουν τη δουλειά τους, θα πρέπει να εκπαιδευτούν και να αποκτήσουν νέες ψηφιακές δεξιότητες. Με απλά λόγια οι εργαζόμενοι θα πρέπει να είναι ψηφιακά εγγράμματοι, διαφορετικά θα περιορίζονται δραματικά οι επιλογές σε θέσεις εργασίας.
Οι αλλαγές αυτές δίνουν τη δυνατότητα στις επιχειρήσεις να μειώσουν τα κόστη λειτουργίας τους αλλά πλέον θα μπορούν να εξυπηρετούν πελάτες με μεγαλύτερο γεωγραφικό εύρος, με μεγαλύτερη ταχύτητα αλλά και ευκολία.
Αλλάζουν και οι τρόποι που αγοράζουν πλέον οι καταναλωτές
Οι ψηφιακές αγορές μπήκαν βίαια στη ζωή πολλών καταναλωτών αλλά και επιχειρήσεων. Οι καταναλωτές αγόρασαν ψηφιακά από εξοπλισμό τεχνολογίας έως και είδη πρώτης ανάγκης από το σούπερ μάρκετ!
Η μετάβαση στο διαδικτυακό λιανικό εμπόριο είναι πραγματικότητα. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, το 2019 υπήρχε πρόβλεψη για τη διείσδυση του ηλεκτρονικού εμπορίου που έλεγε πως το 2024 αυτή θα έφτανε το 24%. Κατά την Covid-19 το ηλεκτρονικό εμπόριο μέχρι τον Ιούλιο του 2020, είχε φτάσει το 33% των συνολικών λιανικών πωλήσεων. (Εric Lamarre και Kate Smaje, " Επιτάχυνση των ψηφιακών δυνατοτήτων για ανάκαμψη από την κρίση COVID-19 ", 21 Ιουλίου 2020). Με άλλα λόγια, το πρώτο εξάμηνο του 2020 σημειώθηκε αύξηση του ηλεκτρονικού εμπορίου ισοδύναμη με εκείνη των προηγούμενων δέκα ετών! Κάτι αντίστοιχο συνέβη και στην Ευρώπη, ιδιαίτερα σε χώρες όπως η Ελλάδα όπου οι ψηφιακές αγορές είχαν μικρό μερίδιο στην αγορά μέχρι το 2019.
Για τις επιχειρήσεις αυτό σημαίνει περισσότερες ψηφιακές πωλήσεις απευθείας στους καταναλωτές. Η άμεση πώληση προς τον καταναλωτή απαιτεί την ανάπτυξη νέων δεξιοτήτων, δυνατοτήτων, μοντέλων επιχειρήσεων και τιμολόγησης. Ωστόσο, η τάση είναι σαφής: πολλοί καταναλωτές μετακινούνται προς το διαδίκτυο και για να φτάσουν σε αυτούς οι εταιρείες πρέπει και αυτές επίσης να πάνε εκεί…
Περουλάκης Γιάννης
Σύμβουλος επιχειρήσεων
