Το 2010 οι Ρώσοι είχαν προβλήματα με τις καλλιέργειες τους, λόγω παρατεταμένης ξηρασίας, μεταξύ όλων των προϊόντων, προβλήματα είχαν και με τα σιτηρά τους.
Τότε οι Ρώσοι μπλόκαραν τις εξαγωγές τους για μερικούς μήνες. Το αποτέλεσμα ήταν να τριπλασιαστούν οι τιμές των προϊόντων σε χώρες της Μέσης Ανατολής, οι οποίες ήταν και είναι εξαρτημένες από τα ρωσικά προϊόντα.
Τι έγινε τότε; Τότε είχαμε διαδηλώσεις, πολέμους και μεταναστευτικές ροές προς τις πιο ανεπτυγμένες χώρες.
Στο παρακάτω γράφημα φαίνεται ποιες Αφρικανικές χώρες και πόσο εξαρτώνται αυτές από του ρωσικό και του ουκρανικό σιτάρι και φανταστείτε τι μπορεί να γίνει αν λείψει αυτό, από αυτές.
Αξίζει να σημειωθεί ότι παγκοσμίως, το 15% των θερμίδων στη διατροφή μας προέρχονται από το σιτάρι, άρα καταλαβαίνει κανείς πόσο σημαντική είναι η διαθεσιμότητα του σιταριού, το ποσοστό δε, αυτό ανεβαίνει ακόμα περισσότερο στις «φτωχές» χώρες.
Το θέμα λοιπόν δεν είναι μόνο αν θα πεινάσουμε… αλλά πόσους πρόσφυγες θα υποδεχτούμε λόγω της διατροφικής κρίσης.
Τι συμβαίνει με το εμπόριο σιτηρών;
Το παρακάτω το γράφημα αποτυπώνει τις χώρες που εμπορεύονται τις μεγαλύτερες ποσότητες σιτηρών παγκοσμίως.
Η Ρωσία είναι ο μεγαλύτερος «έμπορος» σιτηρών στον κόσμο, ενώ η Ουκρανία ο 5ος μεγαλύτερος. Ο 1ος λοιπόν, επιτίθεται στον 5ο. Τα λιμάνια από όπου εμπορευόταν η Ουκρανία και η Ρωσία τα σιτηρά τους, το Νοβοροσίσκ και η Οδησσός είναι πλέον «μπλοκαρισμένα» λόγω του πολέμου αλλά και του εμπάργκο της δύσης προς τα Ρωσικά προϊόντα.
Έτσι, ο μόνος δρόμος για την εμπορία των Ρωσικών προϊόντων είναι μέσω των σιδηροδρομικών γραμμών, ενώ κάποιες ποσότητες θα ταξιδέψουν προς την Ασία. Οι ποσότητες που μπορούν να μεταφερθούν με το τραίνο είναι κατά πολύ μικρότερες σε σχέση με τις ποσότητες που άλλα χρόνια «ταξίδευαν» με τα εμπορικά πλοία. Επίσης, το κόστος μεταφοράς μέσω του σιδηροδρόμου είναι πολύ μεγαλύτερο σε σχέση με τα εμπορικά πλοία.
Από την άλλη, είναι αμφίβολο πόσα Ουκρανικά σιτηρά θα παραχθούν και πότε θα επιστρέψει η Ουκρανική γεωργία στην προπολεμική κατάσταση. Αξίζει να σημειωθεί πως πολλές χιλιάδες στρεμμάτων αγροτικών εκμεταλλεύσεων, έμειναν άσπαρτα λόγω του πολέμου, ενώ άλλα που ανήκουν πλέον στην «Ουκρανική ζώνη άμυνας» ναρκοθετήθηκαν με αποτέλεσμα να καταστούν ακατάλληλα προς καλλιέργεια για πολλά χρόνια από σήμερα.
Τι γίνεται με τα λιπάσματα και πως επηρεάζουν τελικά αυτά την κρίση;
Η νιτρική αμμωνία είναι το λίπασμα που χρησιμοποιείται στις περισσότερες καλλιέργειες για την αύξηση της παραγωγικότητας των αγροτεμαχίων. Σε πολλές καλλιέργειες η έλλειψη τέτοιων λιπασμάτων θα μπορούσε να μειώσει την παραγωγική ικανότητα της γης σε ποσοστό έως και 50%.
Για να παραχθεί νιτρική αμμωνία χρειάζεται φυσικό αέριο. Η τιμή του φυσικού αερίου, όπως είναι γνωστό, έχει «εκτοξευθεί» και ως εκ τούτου πολλές μονάδες παραγωγής τέτοιων λιπασμάτων έχουν αναστείλει τη λειτουργίας τους. Επίσης το 40% της παγκόσμιας ποσότητας τέτοιων λιπασμάτων προέρχεται από μονάδες παραγωγής της Ρωσίας και της Λευκορωσίας, χώρες οι οποίες έχουν αποκλειστεί από την Ευρωπαϊκή αγορά, λόγω του εμπάργκο.
Επιπλέον, για να δημιουργηθούν νέες μονάδες παραγωγής τέτοιων λιπασμάτων απαιτούνται έτη (μερικοί αναλυτές του χώρου αναφέρουν για τρία ή και περισσότερα έτη) και όπως καταλαβαίνει κανείς το ρωσικό κενό που θα δημιουργηθεί από το εμπάργκο των ρωσικών προϊόντων, άρα και των λιπασμάτων, δε μπορεί να καλυφθεί από τη μια μέρα στην άλλη.
Όπως είναι εύκολα κατανοητό, το εμπάργκο στη Ρωσία και με τον πόλεμο στην Ουκρανία να συνεχίζει να εξελίσσεται, το πρόβλημα των λιπασμάτων δε θα είναι ετήσιο, αλλά πολυετές… με ότι μπορεί να σημαίνει αυτό για την τιμές των λιπασμάτων νιτρικής αλλά και τη διαθεσιμότητα αυτών.
Κάποιοι αναφέρουν ότι θα μπορούσαν να δουλέψουν οι παραγωγικές μονάδες με υγροποιημένο φυσικό αέριο από τις ΗΠΑ αφού τα νιτρικά λιπάσματα έχουν ως βάση το φυσικό αέριο και όχι το πετρέλαιο. Αν θέλαμε να αντικαταστήσουμε τις ρωσικές ποσότητες αερίου που απαιτούνται για την παραγωγή λιπασμάτων, με υγροποιημένο αέριο από άλλες χώρες (π.χ. ΗΠΑ) αυτό θα εκτόξευε το κόστος παραγωγής κυρίως λόγω των μεταφορικών. Επίσης η διαθεσιμότητα αερίου μέσω μεταφοράς υγροποιημένου αερίου σε καμιά περίπτωση δε συγκρίνεται με αυτή που των αγωγών από τη Ρωσία, από όπου ρέει ακατάπαυστα.
Σε όλα τα παραπάνω πρέπει να συνυπολογίσει κανείς πως η Ρωσία, εκτός από τα λιπάσματα, προμηθεύει με πρώτες ύλες άλλες χώρες, παραγωγούς λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων (όπως είναι η ποτάσα). Αυτό σημαίνει πως πολλές παραγωγικές μονάδες λιπασμάτων εκτός Ρωσίας θα μείνουν ανενεργές, λόγω έλλειψης πρώτων υλών.
Πολλές χώρες ΔΕΝ θα μπορούν να χρησιμοποιήσουν από φέτος τα ρωσικά λιπάσματα, όπως για παράδειγμα η Βραζιλία, μια χώρα η οποία κατέχει μία από τις μεγαλύτερες εξαγωγικές θέσεις παγκοσμίως στα γεωργικά προϊόντα (νούμερο δύο παγκοσμίως) και η οποία ταυτόχρονα ήταν ο νούμερο ένα εισαγωγέας ρωσικών λιπασμάτων αλλά και πρώτων υλών για να παράγει τα δικά της λιπάσματα. Το εμπάργκο στα ρωσικά λιπάσματα θα εκτοξεύσει τις τιμές της νιτρικής αμμωνίας στη Βραζιλία και φυσικά πολλά αγροτεμάχια θα υπολιπανθούν η θα μείνουν και ακαλλιέργητα. Από τα παραπάνω, εύκολα καταλαβαίνει κανείς πόσο θα μειωθεί η παραγωγικότητα των αγροτεμαχίων στη Βραζιλία και σε άλλες χώρες που παράγουν γεωργικά προϊόντα, με ότι συνεπάγεται αυτό για την κάλυψη των διατροφικών αναγκών παγκοσμίως.
Στο παρακάτω γράφημα φαίνεται η διακύμανση τιμών των νιτρικών λιπασμάτων την τελευταία πενταετία και ιδιαίτερα η αύξηση αυτών από το 2021 μέχρι και σήμερα. Δυστυχώς οι προβλέψεις είναι δυσοίωνες και οι τιμές θα συνεχίσουν να αυξάνονται αν δεν αλλάξει κάτι άμεσα.
Με ποιο τρόπο θα αποφευχθεί η καταστροφή;
Καταρχήν πρέπει να λήξει ο πόλεμος όσο πιο γρήγορα γίνεται. Πρέπει να ανοίξουν τα σύνορα και να διακινηθούν τα ρωσικά λιπάσματα. Με αυτό τον τρόπο θα εξασφαλίσουμε την αυξημένη παραγωγικότητα των αγροτεμαχίων και κατ’ επέκταση τα… τρόφιμα της επόμενης χρονιάς για όλο τον πληθυσμό ή τουλάχιστον για όσους περισσότερους ανθρώπους μπορούμε. Αν δε συμβεί αυτό, τα «ισχυρά» οικονομικά κράτη θα αγοράζουν σιτηρά σε οποιαδήποτε τιμή, για να εξασφαλίσουν τη διατροφική τους ασφάλεια και οι «φτωχοί» λαοί θα προσπαθούν να εξασφαλίσουν τα προς το ζην… το αποτέλεσμα θα είναι, φυσικά, η «πλάστιγγα» να γύρει προς τους ισχυρούς ενώ οι «πεινασμένοι» λαοί θα εξεγερθούν και θα αναζητήσουν τροφή σε πλουσιότερα κράτη, μεταναστεύοντας σε αυτά.
Μήπως θα πρέπει να αναθεωρηθεί η χρήση γης; Μήπως θα πρέπει να μη χρησιμοποιούμε παραγωγικά αγροτεμάχια για παραγωγή ενέργειας ή βιοκαυσίμων, αλλά για παραγωγή τροφής;
Ο αποκλεισμός της Ρωσίας δημιούργησε και θα δημιουργεί πολλά προβλήματα αν επιμείνουμε σε αυτόν. Μπορεί ο πόλεμος να δημιουργεί άμεσα προβλήματα στον Ουκρανικό λαό, ωστόσο η καταστροφή που φαίνεται να έρχεται θα προκαλέσει πολύ μεγαλύτερο «πόνο» από όσο φανταζόμαστε στις χαμηλές και μεσαίες τάξεις σε ολόκληρους λαούς.
Περουλάκης Ιωάννης
Γεωπόνος Αγροτικής Οικονομίας, MBA
Σύμβουλος Επιχειρήσεων Τροφίμων και Γεωργίας
Δημοσιεύθηκε στο Larissapress.gr στις 30/03/2022
